Δια βίου και τυρού
Κωνσταντίνα Δελημήτρου
Να σπουδάσω ή να ανοίξω δική μου επιχείρηση; Να παρατήσω τις σπουδές μου και να γυρίσω τον κόσμο; Γιατί να σπουδάσω αφού δεν θα βρω δουλειά; Αξίζει γενικώς να σπουδάσει κανείς σήμερα; Σε γενικές γραμμές, κάπως έτσι πάνε τα ερωτήματα που παίζουν πολύ τον τελευταίο καιρό σε Quora και ανάλογες πλατφόρμες από όσους επιλέγουν είτε να παρατήσουν τις σπουδές τους είτε να μην τις αρχίσουν ποτέ. Τώρα βλέπεις, όλη η γνώση είναι μπροστά σου, στο πιάτο.
Πάντα φαντάζομαι έτσι ήταν. Όταν βγήκαν τα λεξικά, οι άνθρωποι θα αναρωτιούνταν αν έχει νόημα να μαθαίνουν γράμματα. Κι εμείς, όταν βγήκαν τα κομπιουτεράκια μαλώναμε θυμάμαι στις τάξεις με τους μαθηματικούς αν έχει νόημα να κάνουμε πράξεις με το μολύβι. Ο έρμος ο καθηγητής δεν μπορούσε πια να χρησιμοποιήσει το τετριμμένο επιχείρημα πως θα μας γελάσει κάποιος στα ρέστα, διότι τα κομπιουτεράκια ήταν πια κινέζικα και άρα πολύ μικρά, πλαστικά και πάμφθηνα, χώρια που κάποια είχαν ήδη εισχωρήσει στα ντούπερ σβίου σβίου ρολόγια χειρός, αυτά που μοιάζανε με του ΚΙΤ ( μη γκουγκλίσεις, ΔΕ θες).
Κάπως έτσι κάθε χρόνο σχεδόν, κάποιο σημαντικό κομμάτι -άλλοτε απαραίτητης- γνώσης γίνεται αστραπιαία προσβάσιμο και ανοιχτό σε όλους, ενώ δεν υπάρχει πλέον απολύτως καμία τέχνη που να μην έχει ολόκληρη σειρά από “πως να το κάνεις” βιντεάκια στο YouTube. Έχω βάψει τα μαλλιά μου, το σπίτι και κάτι κούκου παπούτσια, έχω φτιάξει ό,τι περίτεχνο γλυκό μπορείς να φανταστείς (η προσπάθεια μετρά), έχω καθησυχάσει τον εαυτό μου από ό,τι κούκου φοβίες, έχω διαβάσει ό,τι χρειάζομαι κάθε φορά για τα παιδιά, έχω πρόσβαση σε έπειρες βιβλιοθήκες, κείμενα και λεξικά για τη δουλειά μου ενώ με τη βοήθεια του dr. Google έχω βρει άμεση λύση σε άπειρες ενοχλήσεις και μικροπροβληματάκια υγείας που θα με έτρεχαν ακόμη σε γιατρούς.
Φαντάζομαι όπως κι εγώ, όλοι συμβουλευόμαστε αυτόν τον εξαιρετικά χρήσιμο συλλογικό εγκέφαλο που λέμε διαδίκτυο, κάτι όμως που έχει δημιουργήσει μια δικαιολογημένη μεν, μα λίγο άσπρο-μαύρο φιλοσοφία που θεωρεί τις σπουδές και τα πτυχία περιττά. Φαντάζομαι πως το εύκολο της εποχής που θέλει πια την πληροφορία απαραίτητα απλή και σύντομη, αυτό που έφερε τη δαιμονοποίηση της διανόησης και την απέχθεια προς οτιδήποτε πολύπλοκο μεταφράζοντάς το πάντα σε σνομπισμό και ελιτισμό αντί απλά, βαθιά γνώση, αυτή η νοοτροπία λοιπόν, ήταν μόνο θέμα χρόνου να φέρει και τον μηδενισμό των σπουδών και να θεωρηθούν περιττές από πολλούς.
Οι πολέμιοι της πανεπιστημιακής μόρφωσης βρίσκονται μπροστά μου όπου βρεθώ αυτές τις μέρες, ειδικά στο εξωτερικό (πολύ πρόχειρα να ένα από Αυστραλία κι ένα από ΗΠΑ). Τα σπουδαστικά δάνεια, το πολύ μεγάλο κόστος μιας ακόμη και μέτριας μόρφωσης και τα μεγάλα χρέη των φοιτητών, ειδικά στις μέρες μας που όλα είναι ανοιχτά, προσβάσιμα και όχι τόσο χρήσιμα για να τα πληρώνει κανείς τόσο ακριβά όπως συχνά ισχυρίζονται οι παθόντες, βοήθησαν πολύ σε αυτόν τον τρόπο σκέψης που προτιμά τη γρήγορη επιφανειακή γνώση σε πολλά διαφορετικά πεδία και τη γρήγορη εκπαίδευση σε δεξιότητες πολύ φθηνά ή και δωρεάν. Ακόμα, τα επαγγέλματα που εξαφανίζονται (ψάξε για law apps και μάντεψε τί δουλειά θα κάνουν οι δικηγόροι σε λίγα χρόνια), η μεγάλη ανεργία και κυρίως το Διαδικτυακό Όνειρο που σε θέλει να έχεις γίνει εκατομμυριούχος πριν τα 25, όσο να πεις βάζουν τις σπουδές σε δεύτερη μοίρα. Βέβαια σε όλο αυτό, συνετέλεσαν και οι παράλογες -έως παρανοϊκές- απαιτήσεις για τις νέες θέσεις εργασίας που συναντά κανείς σχεδόν καθημερινά. Για τελείως απλές και κακοπληρωμένες δουλειές, τα ελάχιστα απαιτούμενα προσόντα, ζητούν να διαθέτεις πτυχία και δεξιότητες που λίγοι μπορούν να έχουν ή και να πληρώσουν. Στην Ελλάδα ακόμη, τα πράγματα είναι μάλλον πιο ήπια καθώς η πανεπιστημιακή μόρφωση προσφέρεται -έστω σκάρτα- δωρεάν, όμως για εκείνους που θέλουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό ή για εκείνους που δεν πέρασαν στις Πανελλήνιες ή ακόμη χειρότερα, για εκείνους που σπούδασαν και είναι άνεργοι, αυτός ο νέος τρόπος σκέψης έχει βρει πολύ γόνιμο έδαφος.
Η κύρια επιχειρηματολογία των πολέμιων της πανεπιστημιακής μόρφωσης έχει πάντως τα δίκια της. Πάρε έναν οποιονδήποτε άνθρωπο και “πέταξέ” τον μέσα σε ένα οποιοδήποτε περιβάλλον εργασίας. Δώσε του δύο μήνες και στοίχημα μετά ότι θα γνωρίζει όλα όσα απαιτούνται για να δουλέψει χωρίς κανένα κενό μαζί με τους υπόλοιπους. Επίσης, βάλε έναν οποιονδήποτε απόφοιτο σε έναν χώρο εργασίας στο αντικείμενο που σπούδασε και ρώτα τον αν οτιδήποτε από αυτά που διδάχθηκε έχουν καμία σχέση με αυτά που βλέπει ή θα χρειαστεί να κάνει. Ναι, ας το παραδεχτώ έχουν ένα μικρό πάτημα, διότι στον σύγχρονο εταιρικό κόσμο, το μοναδικό “προσόν” που χρειάζεται κανείς είναι στομάχι. Όλα τα άλλα μαθαίνονται και μάλιστα πολύ γρήγορα, μη σου πω πως δεν χρειάζεται καν να μάθει κανείς απολύτως τίποτε -από αυτά που διδάσκονται στα Πανεπιστήμια τέλος πάντων- για να διαπρέψει πραγματικά.
Σε κάποιες περιπτώσεις, η άποψη πως οι σπουδές είναι περιττές αφορά ακόμη και επιστημονικές σπουδές ή πολύ εξειδικευμένα επαγγέλματα που πραγματικά απαιτούν πολύχρονη φοίτηση, ενώ γενικά βλέπω να αποθαρρύνονται τα παιδιά από τις επιστημονικές και πολύ απαιτητικές σπουδές καθώς “μια ζωή την έχουμε”, “μη φας τα χρόνια σου στα θρανία”, “που θα βρεις δουλειά” και “δεν πληρώνονται αυτά παιδάκι μου”.
Αν τώρα δει κανείς τα πτυχία που προσφέρονται, τις τουλάχιστον απρόσιτες τιμές στις οποίες προσφέρονται, το επίπεδο σπουδών -που σε σύγκριση με τα χιλιάδες webinars και γενικά τη γνώση που προσφέρεται ηλεκτρονικά και ελεύθερα, μάλλον ωχριά- και τελικά, αυτά που ο κάθε εργαζόμενος καλείται να κάνει και μάλιστα για λιγότερα από χίλια ευρώ τις περισσότερες φορές, τότε ναι, μάλλον τα δίκια τους είναι βουνό. Τέσσερα χρόνια λογιστική ή διοίκηση επιχειρήσεων ας πούμε, για να κάνεις λογιστικές εγγραφές, telemarketing, γραμματειακά ή απλά καφέδες, είναι πραγματικά τέσσερα άχρηστα χρόνια σπουδών. Είναιόμως;
Πλέον, πολλές επιχειρήσεις (ναι, κυρίως startups) έχουν υιοθετήσει πλήρως αυτή τη λογική και σε κάθε αναζήτηση προσωπικού, δεν ζητούν καθόλου μα καθόλου σπουδές και πτυχία.Τίποτα. Το πολύ, ένα μόνο βιντεάκι ή ένα κειμενάκι σου που να λες δυο πράγματα για σένα. Διότι ζητούν λέει, Ανθρώπους. Ζητούν δεξιότητες, ομαδικότητες, εργατικότητες, διάθεση για συνεχή εκπαίδευση, ευγένειες και γενικώς, καλά παιδιά. Δεν μου φαίνεται απαραίτητα κακό αυτό, καθώς έχω καταλήξει πως το μεγαλύτερο σαράκι του επιχειρηματικού κόσμου (και όχι μόνο) είναι η αποκλειστική επιβράβευση των χαρακτηριστικών ψυχοπάθειας και άρα η καλλιέργειά τους, οπότε ένας ταπεινός, ευγενικός και καλοπροαίρετος άνθρωπος χωρίς πτυχία, περγαμηνές, ίσως σνομπισμό -και χρέη βεβαίως βεβαίως- παίζει να σπάσει τον άρρωστο κύκλο και ίσως να αλλάξει λίγο τον επιχειρηματικό κόσμο. Αυτό, σε ένα ιδανικό σύμπαν διότι το πιθανότερο στο δικό μας, είναι να γίνει πιο εύκολη λεία για τα αρπακτικά με τα γυαλιστερά πτυχία που θα κατέχουν τις ελάχιστες, πραγματικά σημαντικές θέσεις του μέλλοντος.
Πάντως, καθώς η δαιμονοποίηση των σπουδών κερδίζει γοργά έδαφος, αναρωτιέμαι πραγματικά τί άνθρωπος θα ήμουν αν δεν είχα κάνει τις -όποιες- σπουδές μου. Διότι καταλήγω πως ποτέ μα ποτέ δεν έχω συναντήσει αυτό που ονομάζεται “άχρηστη γνώση”. Όλα όσα έχω διδαχθεί, όσο φαινομενικά άχρηστα, τραβηγμένα και κούκου, όλα μα όλα, μου έχουν χρησιμεύσει και μάλιστα εκεί που δεν περίμενα, σε πραγματικά απίθανες περιπτώσεις. Αλλά χρησίμευσαν. Διαπιστώνω πως η γνώση είναι πολύ άτιμο πράγμα. Και να το θέλεις δηλαδή, ποτέ δεν πάει στράφι. Στοιβάζεται πάντοτε μέσα σου και διαλέγει πότε θα βγει, χωρίς να το παίρνεις χαμπάρι ή χωρίς καν να το θες.
Για να σοβαρευτώ, σε λίγα χρόνια τα παιδιά μας θα αναρωτιούνται με τη σειρά τους εάν έχει νόημα να μάθει κάποιος οτιδήποτε, να κάνει οτιδήποτε, να πάει οπουδήποτε αφού όλα θα είναι μπροστά του. Και πραγματικά θα έχει τα πάντα, θα μπορεί να κάνει τα πάντα, να μάθει τα πάντα αλλά σαν ένας χιμπατζής μπροστά από μια θεόρατη βιβλιοθήκη, το μυαλό τους δεν θα χωρά καν τί υπάρχει εκεί έξω και γιατί. Και αυτό, φοβάμαι πως θέλει πολλές “άχρηστες” σπουδές και “χαμένα” χρόνια στα θρανία για να το μάθει και να το εκτιμήσει κανείς.
